Müzik Telif Hakları Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Müzik telif hakları hakkında bilinmesi gerekenleri hemen öğren ve gelecekteki müzik kariyerini şekillendirecek terimleri şimdi incele!

Müzik telif hakları özellikle karmaşıktır: Eğer “Bir şarkı Spotify’da bu kadar çalındı, o zaman sanatçı şu kadar para alır” tarzında net ve açık bir durum bekliyorsanız, sizi rahatsız edecek bir sürprizle karşılaşabilirsiniz. Telif haklarının kısmi sahipliğine sahip olanlar da bulunduğu gibi sadece telif haklarını toplayan ve bir pay alan aracılar da bulunmaktadır.

Örneğin, Spotify‘da müziği olan bir şarkıcı/söz yazarı iseniz: Spotify, her çalma için çeşitli telif hakları ödeyecek ve aranızda muhtemelen bir plak şirketi, yayıncı, dağıtıcı ve kolektif yönetim kuruluşu bulunacaktır. İşleri daha da karmaşıklaştırmak için, tüm bu paydaşlar arasında tam olarak ne kadar alacağınızı belirleyen çok katmanlı anlaşmalar ve hesaplamalar bulunmaktadır.

Müzik Telif Hakları Nedir?

Müzik telif hakları, şarkı yazarları, besteciler, kayıt sanatçıları ve onların ilgili temsilcileri tarafından müziklerinin lisanslı kullanımı karşılığında alınan tazminat ödemeleridir. Bu telif hakları, müziği kullanan kurumlar (TV kanalları, radyo istasyonları, mekanlar, akış platformları ve daha fazlası) tarafından ödenir ve çoğu zaman telif hakkı sahiplerinin adına aracı kuruluşlar tarafından toplanır.

Bazen kullanıcı, ödemeleri doğrudan telif hakkı sahiplerine yapar. Örneğin; büyük plak şirketinin akış ödemelerini topladığı durumda olduğu gibi. Ancak fazla ileri gitmeden ve müzik telif haklarının farklı türlerine gerçekten girmeden önce, müzik haklarının iki alt kategorisini açıklamamız gerekiyor.

İki Tür Müzik Hakkı: Kompozisyon Ve Ana Kayıt

Kaydedilmiş her müzik parçası için, ona bağlı iki ayrı müzik hakkı kümesi bulunur:

• Kompozisyon: Şarkı yazarları ve müzik yayıncıları, harmoni, melodi ve sözlerin telif hakkına sahiptir. Kompozisyon telif hakkı, özgün ve benzersiz bir müziksel eserin somut bir ortama kaydedildiğinde elde edilir; not defteri, nota kağıdı veya hatta tek bir tweet bile olsa.
• Ana Kayıt: Kompozisyonun belirli bir ifadesi için telif hakkı, kompozisyonun ses kaydına dönüştürüldüğünde oluşturulur ve kayıt sanatçıları ile plak şirketlerine aittir.

Buna göre, genel olarak iki tür müzik telif hakkı türü vardır: ses kaydının lisanslı kullanımı için ödenen telif hakları ve kompozisyonun yetkili kullanımı için ödenen telif hakları. Ne yazık ki, bu noktadan sonra sular daha da bulanıklaşmaktadır.

Bilmeniz Gereken 6 Farklı Müzik Telif Hakkı Türü

Pek çok farklı telif hakkı türü bulunuyor ancak bu konuyu son derece karmaşık hale getiren şey, aynı telif hakkı türünün bile kullanım bağlamına bağlı olarak farklı şekillerde ödenebilmesidir.

Kamuya açık performans telif hakları, hem yerel kafeniz hem de küresel yayın devleri tarafından ödenmektedir. Ancak, tahmin etmiş olabileceğiniz gibi bu süreçler çok farklıdır. Dahası, ülkeye bağlı olarak oranlar ve ödeme süreçleri büyük ölçüde değişmektedir.

Telif hakkı türlerinden bazıları bir ülkede bulunurken, diğerinde bulunmaz (örneğin, ABD’de ana hak sahipleri radyo çalınması için telif hakkı almazken, dünyanın büyük kısmında almaktadır).

Bir seferde her ülkeyi kapsamak neredeyse imkansızdır, bu nedenle makalede öncelikle ABD’ye odaklanacağız. İlk olarak, ana tarafındaki telif haklarıyla başlayalım:

1. Akış Telif Hakları (Streaming Royalties)

Akış hizmetlerinin yükselmesi, kayıt sanatçıları için telif haklarını hiç olmadığı kadar önemli hale getirdi. Özellikle müziğin eskiden temel olarak kayıtların satılmasıyla para kazanıldığı zamanlarda (ki bu tam anlamıyla bir telif hakkı değildi) olmasıdır.

Günümüzde kayıtlar akış platformlarına lisanslanıyor ve dijital akışlardan elde edilen ödemeler bu yüzden telif hakları olarak kabul ediliyor. Plak şirketleri ve kayıt sanatçıları, dağıtıcılarla (veya toplayıcılarla) işbirliği yaparak kaydı akış platformlarına koymak ve hakları doğan telif ödemelerini almak için çalışırlar.

İşte akış telif hakkı ödemelerinin nasıl hesaplandığına dair hızlı bir 3 adımlı özet:

• Dijital akış platformları, içerik sahipleriyle küresel ödeme oranlarını müzakere eder (bu oran genellikle platformun gelirinin yaklaşık %50’sidir).
• Gelir havuzu, platformlarda müziği bulunan tüm sanatçılar arasında bölünür.
• Bölünme, “içerik payı” veya belirli bir sanatçının platformdaki akış sayısının, platformdaki toplam akışların sayısına bölünmesi ile belirlenir.

2. Komşu Hakları Ve Telif Ücretleri

Unutmayın, müzikte iki tür telif hakkı vardır, biri bestecilik için biri de ses kaydı için olan. Kamuya açık performans telif ücretleri, bestecilik telif hakkına sahip olan telif hakkı sahiplerine  ve tabii ki besteciliklerinin kamusal performansı için de ödenir.

Komşu hakları çok benzerdir, ancak komşu telif ücretleri ses kaydının telif hakkı sahiplerine yani ses kaydını yapan sanatçılara ve/veya kayıt şirketlerine ödenir. Yani yasal bir bakış açısından, performans haklarının yanında yer alırlar; işte bu yüzden “komşu hakları” terimi kullanılır. Evet, biliyoruz, terim arkasındaki mantık biraz kafa karıştırıcı.

Her durumda, performans hakları gibi, komşu hakları da ilgili pazarlardaki Telif Hakları Kuruluşları (PRO) tarafından toplanır ve ardından ses kaydı sahiplerine dağıtılır. Yani, ses kaydı sanatçısının vatandaşlığı, kamusal performans türü ve kaydın oluşturulduğu ülkenin bir kombinasyonu, kamusal performansı komşu telif ücreti toplaması için uygun hale getiriyorsa mümkündür.

Komşu hakları tazminatı büyük ölçüde yerel yasalara bağlıdır. Size tek bir (ve en yaygın) örnek vermek gerekirsek, ABD’deki yerel radyo ses kaydı sahiplerine tazminat ödenmez, ancak diğer ülkelerdeki radyo yayınları ise komşu telif ücreti üretir.

3. Dijital Performans Telif Hakları

İşte işler biraz karışıyor: ABD’nin AM/FM kara radyo yayınları için ses kaydı sahiplerine ödeme yapma kuralının yalnızca AM/FM kara radyosu için geçerli olduğunu unutmayın.

Dijital internet radyosu, uydu radyo istasyonları ve kablo radyosunun ses sahiplerine ödeme yaptığı anlamına gelmektedir. Bu da dijital performans telif haklarının yan hak ödemeleri olarak kabul edilebileceği anlamına gelir, ancak kullanım çok spesifik olduğundan, ayrı bir terim kullanmak ve ABD’nin yan hakları tanımadığı fikrini sürdürmek daha kolaydır.

Dijital performans telif hakları toplama amaçları için ABD hükümeti tarafından belirlenmiş bir toplama kuruluşu bulunmaktadır: SoundExchange.

Dijital radyo platformlarının lisanslı müzik kullanabilmeleri için SoundExchange’den yasal bir lisans almaları gerekmektedir ve ses kaydı sanatçıları, plak şirketleri ve stüdyo müzisyenleri dijital performans telif haklarını alabilmek için SoundExchange’e kayıt olmak zorundadır.

SoundExchange, her şarkının ne kadar sık çalındığına bağlı olarak telif haklarını hak sahiplerine dağıtır ve aşağıdaki şekilde bölümlendirmektedir:

• Ana kaydın hak sahibine %50
• Başrol sanatçılara %45
• Başrol olmayan sanatçılara %5

4. Senkron Lisans Ücretleri

Senkron lisans ücretleri, müziğin reklamlar, TV programları, filmler, video oyunları ve pek nadir olmakla birlikte yalnızca ses içeren senkronlamalarda ve diğer içerik türleriyle senkronize edildiğinde ödenir. Bir şarkı herhangi bir başka içeriğin önemli bir bileşeni olarak kullanıldığında, senkron lisans ücretleri ödenir.

Bir şarkıyı senkronize etmek için müzik kullanıcılarının hem ses kaydı sahiplerinden hem de bestecilik sahiplerinden lisans alması gerekmektedir. Bu nedenle, müzik telif haklarının her iki alt kümesinin sahipleri de senkron lisansından para kazanır (senkron lisansını diğer telif hakları türlerinden farklı kılar).

Resim daha da karmaşık hale gelir çünkü bazen besteciliğin kullanımı senkron lisansı olarak adlandırılırken, anlaşmanın ana tarafı “ana kullanım lisansı” olarak adlandırılır, ancak bu her zaman böyle değildir. Alışıldığı üzere, müzik endüstrisi terimleri gevşetmeyi sever.

Diğer telif hakları türlerinin aksine, müzik kullanıcıları dünya genelinde neredeyse tüm müziği kullanma hakkı için ödeme yaparlar, senkron bir 1:1 anlaşmadır, bu da senkron lisansını kendi alt endüstrisi haline getirir.

5. Performans Telif Hakları

Performans telif hakları, belirli bir kompozisyonu içeren bir şarkının ticari bir ortamda çalındığında toplanan telif haklarıdır. Temelde, performans telif hakları pek çok farklı alana ayrılabilir: akış hizmetleri tarafından ödenen telif hakları ve daha geleneksel umumi yayıncılar tarafından üretilen telif hakları — radyo, TV kanalları, mekanlar, kulüpler, restoranlar ve aralarında yer alan her şey.

Performans telif hakları, performans hakları kuruluşları veya kısaca PRO’lar tarafından yönetilir, toplanır ve dağıtılır: ABD’de ASCAP, BMI ve SESAC; İngiltere’de PRS vb. İlk olarak, yayıncılar yerel PRO’dan genel bir lisans almak zorundadır, bu da onlara neredeyse tüm dünyadaki müziği umumi olarak icra etme hakkını verir. Ardından, kullanıcılar yayınladıkları müziği PRO’lara bildirir, PRO’lar da bu verileri kullanarak genel lisans paralarını ilgili şarkı yazarlarına dağıtırlar.

Örnek olarak; her tur atan sanatçı bunu bilir ve sahne alan sanatçılar çaldıkları şarkı listelerini mekanlara bildirirler. Bu tamamen halka açık performans telif hakları hesaplaması amacıyla yapılır. Mekan daha sonra bu şarkı listesini PRO’ya ileterek performans telif haklarını şarkı yazarlarına yeniden dağıtır ve genellikle şarkıyı ilk çalan aynı sanatçılardır.

Ardından, akış tarafında kamuya açık performans telif hakları bulunmaktadır. Bu telif hakları, akış hizmetlerinin ödediği mekanik telif haklarıyla sıkı bir şekilde bağlantılıdır ve böylece “hepsi bir arada telif havuzu” adı verilen bir yapı oluştururlar.

Hepsi bir arada telif havuzu, Telif Hakları Kurulu (Copyright Royalty Board – CRB) tarafından belirlenir ve bu havuz, belirli bir akış hizmetinin şarkı yazarlarına ve yayıncılara hem mekanik hem de kamuya açık performans telif hakları olarak ödeme yapması gereken toplam miktarı belirler.

Not: Hepsi bir arada telif havuzunun tam olarak nasıl hesaplandığı (oldukça karmaşık ve ülkeye özgü olan) bu makalenin kapsamının dışındadır. Ancak önemli olan nokta, akış hizmetinin kamuya açık performans kısmını PRO’lara ileteceğidir.

Sonrasında PRO’lar bu miktarı şarkı yazarlarına ve yayıncılarına tahsis ederler. Efekt sahibi tarafındaki akış telifleri gibi, kamuya açık performans telif hakları da orantılı bir temelde dağıtılır. İçeriğin paylaşımı ve benzeri faktörler göz önüne alınır.

6. Mekanik Telif Hakları

Mekanik telif hakları, telif hakkına tabi bir besteleme fiziksel veya dijital bir formda çoğaltıldığında veya dağıtıldığında her seferinde ödenir. Tarihsel olarak, bu fiziksel ortamda (kaset, plak, CD vb.) mekanik olarak üretiliyordu, bu nedenle isim böyle konuldu. Ancak bugünün dünyasında mekanik telif haklarının büyük bir kısmı dijital akış platformları tarafından oluşturulmaktadır.

Kullanıcının belirli bir şarkıyı isteğe bağlı olarak çalmasının (on-demand) bir sonucu olarak temel beste çoğaltılacağından her seferinde akış hizmeti mekanik telif hakları öder. Bu aynı zamanda, örneğin Pandora’nın yapmadığı türden, etkileşimli olmayan akışın mekanik telif hakları oluşturmadığı anlamına gelir.

Etkileşimli akış durumunda, akış platformları yerel Telif Hakları Kurumu (PRO) aracılığıyla yayıncıya mekanik telif hakları öder. Öte yandan, talep üzerine indirmeler ve fiziksel satışlar, sahibin sahibi (etiket) tarafından yayıncılara ödenir. Ancak ABD’de her iki senaryoda da akış platformları / plak şirketleri ile telif hakkı sahipleri arasındaki aracı Harry Fox Agency (HFA) olup, mekanik telif haklarını toplar ve Telif Hakkı Komisyonu (Copyright Royalty Board) tarafından belirlenen oranlara göre dağıtır.